Monopolisten in het vizier van centrale bankiers

Toenemende marktconcentratie is een fenomeen van alle tijden. Iets waar de eindgebruiker soms goed bij vaart, bijvoorbeeld door lagere prijzen en superieure producten. Soms is het effect op de consument negatief, met name wanneer bedrijven dankzij monopolievorming onbedreigd hoge prijzen kunnen aanrekenen.
In Jackson Hole dachten de Amerikaanse centrale bankiers van de FED afgelopen zomer na over stijgende marktconcentratie en veranderende marktstructuren. De economisten Janice Eberly en Nicolas Crouzet van de Northwestern University presenteerden er een paper over de link tussen marktmacht en immateriële middelen.

Nieuwe economie

In de hedendaagse economie spelen immateriële middelen een steeds belangrijkere rol. Met immateriële middelen bedoelen we ongrijpbare, niet-concrete dingen als websites, software, patenten, branding, onderzoek & ontwikkeling en goodwill (een meerwaarde boven op het eigen vermogen vanwege bijvoorbeeld een innovatief proces of de sterkte van een merk of imago). Om een voorbeeld te geven: de macht van technologiegiganten als Apple en Amazon groeit sterk door hun investeringen in immateriële zaken als software, processen, technologie en branding, niet zozeer door investeringen in materiële zaken als machines en fabrieken.

Marktconcentratie

Eberly en Crouzet stellen een sterke correlatie vast tussen het marktaandeel van een bedrijf en de immateriële intensiteit ervan. Met andere woorden: hoe groter het aandeel van de immateriële kapitaalvoorraad van een bedrijf is in verhouding tot de totale kapitaalvoorraad van de firma, hoe groter de marktconcentratie van dat bedrijf wellicht is. 
Een groter marktaandeel voor een organisatie kan zoals gezegd positieve of negatieve effecten hebben voor de eindgebruiker. Het precieze effect wordt volgens de onderzoekers bepaald door de oorzaak van de toegenomen concentratie: toegenomen productiviteit of toegenomen marktmacht.

Meer marktmacht of meer productiviteit?

Bedrijven die er sneller dan hun concurrenten in slagen om hun productieproces te optimaliseren beconcurreren de spelers in hun sector met een lagere kostprijs en/of een superieur product, waardoor hun marktaandeel toeneemt. Daar wordt de eindgebruiker in principe beter van. Dat is niet het geval wanneer de stijgende concentratie een gevolg is van een toegenomen marktmacht. In zo'n situatie kunnen grote bedrijven schijnbaar ongehinderd hoge prijzen aanrekenen aan de eindgebruikers, met sterke winstmarges tot gevolg. Een situatie die minder gunstig is voor de consument.

Nieuwe regels

De vraag is of het mededingingsrecht in zijn huidige vorm voldoende gewapend is om op te tornen tegen het toenemende aandeel van immateriële middelen in termen van marktmacht. Het symposium van de FED geeft in ieder geval aan dat centrale bankiers zich bewust zijn van het probleem. Regelgevers overal ter wereld kunnen nu aan de slag om de rechten van de consumenten te blijven vrijwaren, ook in nieuwe en soms moeilijk te doorgronden marktomstandigheden. Onderzoekster Lina M. Khan geeft alvast een voorzet met haar bijdrage Amazon’s Antitrust Paradox.