Kan Europa zonder Russisch gas?

Europa heeft zijn afhankelijkheid van Russisch gas al gevoelig afgebouwd

In de jaren voor de Russische invasie van Oekraïne kwam zo’n 40% van Europa’s gasbevoorrading uit Rusland. Er was zelfs een tweede Nordstream-pijpleiding gebouwd via de Baltische Zee, maar deze is nooit in gebruik genomen. Daarnaast was er bevoorrading via pijpleidingen door Oekraïne en Turkije en via LNG-transport. Ondanks de oorlog is er Russisch gas blijven stromen door de Oekraïense pijpleiding tot dit contract eind 2024 ten einde liep. En na diverse Europese sancties tegen Rusland, is het aandeel van Russisch aardgas in de totale Europese gasbevoorrading momenteel al gedaald tot zo’n 10%. Er loopt dus enkel nog bevoorrading via de Turkse pijpleiding en via LNG-schepen. 

Volledige importban tegen 2028 of misschien al 2027

De Europese ministers van Energie beslisten maandag dat Europa vanaf begin 2028 geen Russisch gas meer mag invoeren. Het Europees parlement wil zelfs dat die gaskraan nog een jaar vroeger (vanaf begin 2027) dichtgedraaid wordt. Daarover lopen onderhandelingen met de lidstaten. In ieder geval zal het in fasen verlopen. Vanaf begin 2026 mogen Europese energiebedrijven geen nieuwe contracten meer afsluiten met Russische leveranciers. Bestaande contracten op korte termijn moeten tegen juni 2026 beëindigd worden en de resterende langetermijncontracten ten laatste tegen 1 januari 2028, of zelfs 2027 als het Europees parlement zijn zin krijgt. De tegenstribbelende landen Hongarije en Slowakije (waarvan de leiders nog redelijk bevriend zijn met Poetin), kunnen die EU-beslissing niet meer tegenhouden. 

Kan dit tot een nieuwe schaarste en prijsopstoot leiden?

Herinner u dat meteen na de start van de oorlog in Oekraïne en de daaropvolgende Europese sancties tegen Rusland de Europese gasprijzen de stratosfeer inschoten met een meer dan vertienvoudiging tot een piek van 340 EUR/MWh in augustus 2022. Er was vrees voor bevoorradingszekerheid en schaarste. Maar vanaf 2023 zijn de prijzen teruggekeerd naar meer normale niveaus van 20 à 40 EUR/MWh, toen bleek dat de afnemende invoer uit Rusland in grote mate gecompenseerd kon worden door toenemende LNG-import uit landen zoals de VS, Canada, Noorwegen en Qatar. Deze landen hebben hun capaciteit aan LNG-exportterminals aanzienlijk uitgebreid terwijl Europa werkte aan nieuwe LNG-importterminals.

Begin dit jaar was het nog even spannend met een opstoot van de gasprijs tot 55 EUR/MWh toen ook de bevoorrading van de pijpleiding door Oekraïne ten einde kwam en de Europese gasvoorraden tegen het einde van de winter tot een uitzonderlijk laag niveau (20%) gedaald waren. Maar sinds de lentemaanden zijn de prijzen gestabiliseerd rond de 30 EUR/MWh. De Europese gasvoorraden zijn over de zomermaanden terug goed aangevuld en bevinden zich nu, aan de start van een nieuwe winter, op een comfortabele vullingsgraad van 85%. Naast een voldoende bevoorrading via LNG-schepen uit diverse landen, hebben ook de weersomstandigheden positief bijgedragen. Door relatief veel wind en zon was er voldoende elektriciteitsproductie via deze duurzame energiebronnen, zodat er vrij weinig elektriciteit geproduceerd moest worden op basis van aardgas. 

Prijsopstoot niet uitgesloten, maar trend op lange termijn eerder dalend

Voor de komende wintermaanden is een nieuwe seizoensgebonden opstoot van de gasprijzen niet uit te sluiten. Zeker rekening houdend met het afbouwplan van de resterende invoer van Russisch gas. Maar de winterpiek hoeft niet zo hoog te zijn, want de kans is groot dat dit kan opgevangen worden door toenemende LNG-invoer vanuit andere landen.

Voor de komende jaren verwachten we eerder een dalende trend van de Europese gasprijzen. Weet dat de gasprijzen in de VS nog 3 keer lager liggen dan in Europa (in het verleden zelfs 5 keer door overvloedige beschikbaarheid van schaliegas) maar dat deze zullen convergeren naarmate de VS hun LNG-exportcapaciteit verder uitbreiden. Bovendien kan de Europese gasconsumptie structureel dalen door de capaciteitsuitbreiding van hernieuwbare energievoorzieningen (windturbines en zonnepanelen), evenals door de energietransitie van gas naar elektriciteit als belangrijkste verwarmingsbron. Hierdoor kan het concurrentienadeel voor de Europese industrie van relatief hoge gas- en elektriciteitsprijzen op termijn milderen.