Staatsschulden: hoeveel is te veel?

Staatsschulden zijn van alle tijden

Zo goed als alle overheden hebben schulden. We hebben er zelfs een deel van onze democratie aan te danken. In de middeleeuwen moesten vorsten een representatieve vertegenwoordiging accepteren als ze de belastingen wilden verhogen. Verre opvolgers van die Staten-Generaal weigerden vorige week hun vertrouwen aan de Franse regering. Inzet was een ingrijpend plan om de staatsschulden te beperken. Want die schulden liggen in Frankrijk hoog. De schuldenberg is er ruim hoger dan de totale waarde van alle goederen die er in Frankrijk op een jaar geproduceerd worden. 

Op schulden betaal je rente

Op schulden moet rente betaald worden. Op dat vlak vormen overheden geen uitzondering. En beleggers vragen een hogere rente naarmate de kans op problemen bij de terugbetaling groter wordt. Na jaren van lage rente, zien we nu overal in de wereld de rente weer stijgen. Die rentelast is bv. in Frankrijk momenteel even hoog als de uitgaven voor defensie en onderwijs samen. Je dreigt dan terecht te komen in een rentesneeuwbal. Dat betekent dat je extra moet lenen om alleen al je rente te kunnen terugbetalen.  

Geen logica achter de cijfers

Hoe zwaar die schuldenberg doorweegt, wordt vaak afgewogen ten opzichte van het BNP (de som van alles wat in een land geproduceerd wordt). In 1992 werd in Maastricht afgesproken dat die verhouding voor de eurolanden best niet hoger was dan 60%. Frankrijk zit momenteel aan 113%. Dit bv. in tegenstelling tot Duitsland waar die 60% tot voor kort wel nog de norm was. Het lijkt dan ook niet onlogisch dat de rente die Frankrijk op zijn 30 jaar staatsleningen moet betalen (4.05%) merkelijk hoger ligt dan de Duitse (3.25%). Maar hoe verklaar je dat Amerika een nog veel hogere rente moet betalen (4.7%) terwijl hun staatsschuld niet zo gek veel hoger is (123%)? En wat met Japan, waar de staatsschuld 237% bedraagt van het BNP. De rente die zij nu moeten betalen (3.45%) is veel hoger dan in het recente verleden, maar nog steeds duidelijk lager dan Frankrijk en Amerika. Wat maakt dat die Mount Fuji aan schulden niet onoverkomelijk blijkt?  

Factoren ter verklaring

In de eerste plaats de rente. Japan heeft lange tijd te kampen gehad met deflatie, waardoor hun rente zeker niet de hoogte moest ingaan. De rente op staatspapier was zelfs lange tijd negatief. Op zulke momenten voel je uiteraard niet de druk om aan schuldafbouw te doen. Recent is de inflatie wel gestegen, maar de niveaus die wij kenden bij de start van de oorlog in Oekraïne heeft Japan nooit gekend.

Daarnaast verschilt de gemiddelde looptijd van die schuld van land tot land. Een land met een relatief lange gemiddelde looptijd betaalt wellicht een beetje meer rente, maar moet minder schrik hebben van een plotse renteopstoot. De Belgische staatsschuld heeft een gemiddelde looptijd van +10 jaar, Japan zit daar niet ver onder. In Amerika is dat nauwelijks meer dan 5 jaar.     

Wie de eigenaars van die schuld zijn, is een volgende uitleg waarom die rentelast in Amerika als een veel groter probleem wordt gezien dan elders. Ruwweg 50% van de staatsleningen van de USA zijn in handen van Aziatische beleggers, vaak de Centrale Banken. Die externe beleggers zijn minder trouw en moeten met hogere rentevoeten overtuigd worden om hun vervaldagen telkens weer te herbeleggen. Elders in de wereld, bv. in België en Japan, zijn het veel meer de lokale beleggers die de staatsschuld dragen. Zij zijn gemakkelijker te motiveren om in uitzonderlijke omstandigheden hun land ter hulp te snellen. Kijk maar naar de massa geld die de Leterme-bon in 2011, en 2 jaar geleden de staatslening van Van Peteghem, in beweging konden brengen.

In laatste instantie is er ook de belastingvoet. Overheden die in problemen komen om hun staatsschuld terug te betalen, kunnen in theorie steeds hun belastingen verhogen om aan hun verplichtingen te voldoen. Maar dat gaat moeilijker als je zoals België en Frankrijk al met een belastingvoet van rond de 50% zit. Op dat vlak zijn Amerika (32%) en Japan veel beter af (37%).   

Bron: LSEG Datastream